HomeAboutDownloadsMy ResearchMy Slides-Photo-VideosReferensi Multimedia

MOTIF UKIRAN MINANGKABAU

 

 

PERAN KATA-KATA 
DALAM UKIRAN 

  

Falsafah atau pandangan hidup masyarakat adat Minagkabau adalah "adat basandi syarak syarak basandi kitabullah" (ABS-SBK) "syarak mangato, adat mamakai, alam takambang jadi guru" 
 
Dalam hal ini akal dan budi, keluasan perasaan budi sangat berperan, "manusia tahan kieh, binatang tahan lacuik, kilek baliung alah ka kaki, kilek kaco alah kamuko, tagisia lah labiah bak kanai, tasinggung labiah bak jadi". Pepatah tersebut menuntut kearifan dan kebijaksanaan manusia dalam berkata bertindak dan bekerja. Sehingga disebut pula dalam adat "nan bagarih babalabeh" sebagai hasil kearif bijaksanaan sebagai berikut :
   

Basilek diujung lidah
Malangkah dipangka karih
Bamain diujuang padang
Tahu dikieh kato putuih
Tahu digelek kato abih
Tahu diereang jo gendeang
Sarato kurenah jo baenah
Tahu dirunciang ka mancucuak
Tahu dirantiang kamalantiang
Tahu didahan kamahimpok
Tahu digantiang nan kaputuih
Tahu dicondong kamahimpik
Tahu dibiang nan katabuak
Tahu diunah kamahambek
Tahu dibayang kato sampai
  

Dalam melahirkan motif-motif dasar ukiran juga terdapat ungkapan adat atau pepatah petitihnya sebagai pangkal tolak renungan seni ukir Minangkabau.
 

Ukia banamo bungo janggi
Sakaki samundam panuah
Dibaliak gunuang maha biru
Ditangahnyo tatandu bararak
Kiri kanan baaka cino
Kaliliang bungo sari manjari
Warano kambang gumirab
Turang manurang biludu gandum
Siba batanti kiri kanan
Buatan jambak jambu erang
Batatah intan co padi
Ruponyo bagirinyam
Kilau gumilau camburano
Ukia banamo dandam tak sudah
Salusin buliah diragam
Salaso dapek dilariak
Maukia dipapan laweh
Elok arak dihari paneh
Rancak lenggang di jalan data
Tiok kelok nampak baliku
Makanan ukia kasamonyo
Cancang tadaeh jadi ukia
Alam takambang jadi guru
Raso pareso tagak ditangah

Alua jo patuik mangamudi
Panakiak pisau sirauik
Ambiak galah batang lintabuang
Salodang ambiak kaniru
Nan satitiak jadikan lauik
Nan sakapa jadikan gunuang
Alam takambang jadi guru
Nan Basaluak nan balaka
Nan Bakaik nan bagagang
Supayo tali nan jan putuih
Kaik kaik nak jan sangkah
Kaluak paku kacang balimbiang
Tampuruang lenggang lenggokkan
Bawo manurun ka Saruaso
Anak dipangku kamanakan dibimbiang
Urang kampuang dipatenggangkan
Tenggang nagari jan binaso
Tenggang sarato jo adatnyo
Pilin aka nak mamanjek
Pilin jariang nak barisi
Ramo-ramo sikumbang jati
Katik Endah pulang bakudo
Patah tumbuah hilang baganti
Pusako turun ka nan mudo

    

  

LETAK UKIRAN 
     

Walaupun tempat ukiran pada sebuah rumah "gadang" tidak muthlak ada satu jenis ukiran, namun hal ini diatur dan berpedoman juga pada ukuran "jangko" dalam adat. "Patut senteang" tidak boleh dalam, "patut" dalam boleh "senteang" , didalam "alur"  dengan "patut, malabihi ancak-ancak, mangurangi sio-sio, talampau aru bapantiangan, kurang aru cirik kambiangan, condong mato ka nan elok, condong salero ka nan lamak.

 

Namun secara umum dapat dijelaskan letaknya pada bahagian rumah "gadang"  yang walaupun pada beberapa daerah di Minagkabau masih terdapat perbedaan. Adapun tempat atau letak ukiran serta jenisnya adalah sebagai berikut :
  

PADA LINGKUNGAN ANJUANG RUMAH
   

     Jenis atau Ragam Ukiran :

Penempatan atau lokasi Ukiran :

  1. Saluak Laka 

  2. Labah Mangirok 

  3. Kalalawa Bagayuik 

  4. Salimpat

  5. Tatandu Manyasok Bungo

  6. Itiak Pulang Patang

  7. Tangguak Lamah

  8. Lumuik Hanyuik

  9. Pesong Aia Babuih

  10. Tupai Managun

pada pereng
pada papan galuang
pada dinding hari
pada papan salangko
pada papan sabalik anjuang
pada paso-paso
pada tarawang
pada lambai-lambai tagak
pada camin-camin
pada petak dindiang hari

 

PADA BADAN RUMAH
   

     Jenis atau Ragam Ukiran :

Penempatan atau lokasi Ukiran :

  1. Pisang Sasikek

  2. Aka Cino Sagagang Duo Gagang

  3. Ukir Tirai

  4. Sikambang Manih

  5. Kudo Manyipak

  6. Takuak Kudo Basipak

  7. Saluak Laka

  8. Salimpat

  9. Aka Barayun

  10. Kuciang Lalok

  11. Pesong Aia Babuih

  12. Saluak Laka

pada papan garebek kepala pintu
pada lambai-lambai garebek
pada lambai-lambai di atas garebek
pada dindiang tapi/jendela
pada konsen jendela
pada konsen jendela
pada papan sakapiang di bawah pengadan jendela
pada papan sakapiang di bawah pengadan jendela
pada papan sakapiang di bawah pengadan jendela
camin-camin jendela
camin-camin jendela
camin-camin jendela

 

PADA TEMPAT-TEMPAT YANG UMUM LAINNYA
   

     Jenis atau Ragam Ukiran :

Penempatan atau lokasi Ukiran :

  1. Tantadu Manyasok Bungo

  2. Itiak Pulang Patang

  3. Aka Barayun

  4. Aka Duo Gagang

  5. Lapiah Batang Jarami

  6. Tupai Managun

  7. Kalalawa Bagayuik

  8. Siku Kalalawa

  9. Bada Mudiak

  10. Buah Palo Bapatah

  11. Bungo Mangarang Buah

  12. Paruah Anggang

  13. Jalo Takaka/Taserak

  14. Kaluak Paku

  15. Aka Cino

  16. Saik Galamai

  17. Kuciang Lalok

  18. Lumuik Hanyuik

  19. Pucuak Rabuang

  20. Tampuak Manggih

  21. Labah Mangirok

  22. Lumuik Hanyuik/Aka Barayun

  23. Alang Babega

  24. Itiak Pulang Patang

  25. Daun Bodi

  26. Aka Cino

  27. Sajamba Makan

  28. Carano Kanso

  29. Siriah Gadang

pada tepi ukiran besar
pada tepi ukiran besar
pada ukiran tengah
pada lambai-lambai
pada lambai-lambai
pada ujung-ujung pekayuan/balok
dibawah kasau dan lain-lain
pada lambai-lambai dinding
pada tepi ukiran
pada tepi ukiran
pada papan dinding
ujung ukir pekayuan / balok
pada hamparan
pada pain dan tiang
pada tempe-tempe panjang
pada les plang
pada pangka ukiran
pada tiang-tiang besar
penutup ukiran
pada gonjong
pada atap penipiran
pada serambi / rumah gonjong
pada tuturan atap
pada lesplank / les tempe
pada dindiang hari
pada pintu
pada dindiang
pada ujuang peranginan
pada ujuang peranginan

Download buku "MOTIF UKIRAN MINANGKABAU" dalam format :
  • Dalam bentuk format file .pdf  (Adobe Reader), [klik disini]
  • Dalam bentuk format file .doc (word document), [klik disini]
      
  •   

     

     

    Free Web Hosting